Samurai là gì? Nguồn gốc, đặc điểm, triết lý võ sĩ đạo Nhật Bản

Samurai là gì? Trong văn hoa Nhật Bản thì những người này có vai trò ra sao? Từ lâu trong văn hóa và phim ảnh của Nhật Bản đã khắc họa hình tượng Samurai mặc áo giáp bảo vệ chủ nhân với kiếm katana đeo bên hông.

Vậy liệu bạn đã thực sự hiểu được ý nghĩa của từ Samurai là gì chưa? Những người này có gì đặc biệt? Sau đây hãy để Du học Aloha giải đáp cho bạn nhé!

Samurai là gì?

Samurai theo tiếng Nhật là 侍. Nếu đọc theo kiểu romaji tức là Samurai còn nếu đọc theo phiên âm hán việt thì đó là chữ “Thị”. Nếu phân tích về ngữ nghĩa, chữ “Thị – 侍” được ghép bởi chữ Nhân và chữ Tự. Nhân nghĩa là người, Tự nghĩa là đền chùa hay nơi quan ở. Chữ Nhân đứng trước chữ Tự ám chỉ người coi cửa của quan phủ tức là thị vệ, đầy tớ, người hầu của quan phủ. Nếu phân tích định nghĩa, samurai là một tầng lớp, giai cấp ở thời kỳ phong kiến Nhật Bản.

Samurai còn có nghĩa là “phục tùng”, “bảo vệ” trong tiếng Nhật nhưng ở đây nó mang tính chất quyền quý hơn. Vậy người samurai là những võ sĩ tinh nhuệ, hầu hết xuất thân từ gia đình quý tộc, làm nhiệm vụ bảo vệ, phục dịch cho các tướng quân triều đình.

Nguồn gốc của Samurai

Các nhà sử học tin rằng hình ảnh samurai nguyên bản bắt nguồn từ các kỵ binh, bộ binh và cung binh ở Nhật vào thế kỷ thứ 6. Sau những thất bại quân sự trước liên minh Đại Đường và Tân La, Nhật Bản phải thực thi hàng loạt các cuộc cải cách có tính chất và quy mô rộng rãi. Một trong các cuộc cải cách quan trọng là cuộc cải cách Taika (大化の改革, Đại Hóa cải cách) của Thiên hoàng Thiên Trí vào năm 646. Cuộc cải cách này đã đưa văn hóa tập tục của người Trung Quốc vào tầng lớp quý tộc Nhật và áp dụng chế độ chính quyền của Trung Quốc vào bộ máy quan liêu của Nhật. Một điều khoản trong bộ luật Yōrō và sau đó là bộ luật Taihō vào năm 702 yêu cầu dân chúng phải đều đặn đi tường trình nhằm phục vụ cho việc điều tra dân số. Đây là điềm báo trước sẽ diễn ra một cuộc cưỡng bách tòng quân trên khắp đất nước. Thiên hoàng Monmu (文武, Văn Vũ) đã ban hành một điều luật mà theo đó, cứ 3-4 đàn ông trưởng thành thì có một người bị sung vào quân đội quốc gia. Quân đội yêu cầu mỗi người lính tự chế tạo hay mua lấy vũ khí cho riêng họ, nhưng bù lại họ sẽ được miễn thuế và trách nhiệm công dân

Đầu thời Heian (平安時代 | B) (cuối thế kỷ thứ 8 và đầu thế kỷ thứ 9), với tham vọng bành trướng lãnh thổ về phía Bắc Honshū để củng cố quyền lực, Thiên hoàng Kammu (桓武天皇, Hoàn Vũ Thiên hoàng) đã cho quân đến đàn áp phiến quân Emishi nhưng đội quân của ông thất thủ do thiếu kỷ luật và ý chí chiến đấu. Vì vậy, Thiên hoàng Kammu bắt đầu dựa dẫm vào các thế lực địa phương và chiêu dụ họ, phong cho chức Seiitaishogun (征夷大将軍, Chinh di Đại tướng quân) hay gọi tắt là shogun (tướng quân). Với đội quân tinh thông về cưỡi ngựa và bắn cung (kyudo-弓道, Cung đạo), các thế lực này trở thành công cụ đắc lực để đàn áp quân nổi loạn cho Thiên hoàng. Dù các võ sĩ này ít nhiều đều được học hành nhưng lúc bấy giờ (thế kỷ thứ 7 đến thế kỷ thứ 9) trong mắt triều đình Thiên hoàng họ chỉ là những võ phu thô lỗ thất học không hơn không kém.

Cứ như vậy, cuối cùng, Thiên hoàng Kammu đã giải tán quân đội triều đình, từ đó thế lực của Thiên hoàng từng bước một suy sụp. Trong khi Thiên hoàng vẫn còn cai trị, các thị tộc ở Kyoto (京都, Kinh Đô) đã nắm trong tay một số chức vụ quan trọng như bộ trưởng, còn những người thân của họ dùng tiền mua lấy các chức quan trong tòa án. Để vơ vét của cải làm giàu và trả nợ cho mình, các quan tòa này thường xuyên đánh thuế nặng nề, khiến cho nhiều nhà nông mất hết ruộng đất. Trước sự đe dọa của nạn trộm cướp ngày càng tăng, các thị tộc bắt đầu tuyển mộ những người tha hương trên vùng đồng bằng Kanto, huấn luyện họ kỹ càng về võ thuật và đào tạo họ trở thành đội ngũ lính canh rất thiện chiến. Một số người có nhiệm vụ hộ tống các quan thu thuế, và chỉ sự hiện diện của họ thôi cũng đủ cho vị quan thu thuế này an toàn trước bọn trộm cướp. Họ được gọi là những “samurai”, hay những thị vệ có vũ trang, nhưng lực lượng đầy tớ này nhanh chóng trở thành một thế lực vũ trang độc quyền. Thông qua những hợp đồng bảo vệ và các cuộc hôn nhân vì mục đích chính trị, họ dần dần giành được thế lực trong giới chính trị, và cuối cùng còn qua mặt cả giai cấp quý tộc truyền thống.

Một số thị tộc ban đầu chỉ là những nông dân. Họ đã cầm vũ khí vùng lên để bảo vệ chính mình và chống lại các quan do chính quyền phong kiến cử đến cai quản nơi họ sống và thực hiện chế độ thu thuế nặng nề. Những thị tộc này đã liên minh để có thể bảo vệ nhau trước các thị tộc khác có thế lực hơn. Giữa thời Heian, họ răm rắp tổ chức và vũ trang giống như quân đội Nhật Bản và ban hành luật lệ riêng cho họ, gọi là Bushido(武士道, vũ sĩ đạo).

Sau thế kỷ 11, người ta kính trọng các samurai là người có học thức, giáo dục và “văn võ song toàn” (bun bu ryo do), hay “bút và kiếm là một”. Tên gọi ban đầu của các chiến binh, “Uruwashii”, là một chữ kanji bao gồm ý nghĩa “văn chương” (文 bun) và “nghệ thuật quân sự” (武 bu), được nhắc đến trong Heike Monogatari (cuối thế kỷ 12). Heike Monogatari kể về cái chết của Taira no Tadanori, vị kiếm khách và nhà thơ kiệt xuất trong truyền thuyết như thế này: “Dù là bạn hay kẻ thù, ai cũng phải nhỏ lệ nơi tay áo tiếc thương cho ông mà thốt lên rằng, ‘Tiếc thay! Tadanori là một vị tướng vĩ đại, tinh thông cả kiếm thuật và văn thơ, có thể nói là văn võ song toàn’.”

Theo William Scott Wilson trong quyển Lý tưởng của Samurai: “Mỗi người lính trong tác phẩm Heike Monogatari đều là chân dung tiêu biểu của các chiến binh có học thức của thế hệ sau nay, và hình tượng lý tưởng của họ không phải là quá xa để vươn tới. Vì vậy, đây là cái đích mà các chiến binh cấp cao trong xã hội luôn đeo đuổi và được xem là hình ảnh đặc trưng của tầng lớp quân nhân Nhật Bản. Với Heike Monogatari, hình ảnh người chiến binh Nhật Bản trong văn học đã được phát triển đến mức hoàn thiện.

Sau này Wilson đã sưu tầm được các tài liệu của nhiều chiến binh, trong đó nhắc đến Heike Monogatari như là một tấm gương cho đời sau noi theo.

Tinh thần của Samurai

Võ sĩ đạo được người đời lưu truyền với rất nhiều truyền thuyết khác nhau nhưng tất cả đều nói lên những người võ sĩ đạo là những người mạnh mẽ, chính trực và thanh tao.

Ngay từ nhỏ, những đứa trẻ có mong muốn trở thành một samurai chân chính cần phải tập luyện võ thuật, kiếm thuật, cưỡi ngựa, bắn cung, thực hành trà đạo, am hiểu về thi ca, hội họa…

Khi các võ sĩ này lĩnh hội được 3 yếu tố là trung thành – can đảm – danh dự khi đó họ mới được chính thức coi là một samurai chân chính và 3 yếu tố trên chính là 3 yếu tố cấu thành tinh thần võ sĩ đạo.

Tinh thần võ sĩ đạo được lưu truyền gồm 7 quy tắc đạo đức:

• 義 (Gi – Công lý): Các samurai Nhật Bản luôn đặt danh dự và lòng tự trọng lên trên tiền bạc, tự chủ được bản thân, không để những ham muốn cám dỗ làm sa ngã, tinh thần trượng nghĩa chống lại mọi thế lực xấu xa, tàn ác.
• 仁 (Jin – Nhân từ): Một samurai chân chính là người có lòng bao dung độ lượng lớn lao. Sự nhân từ của một samurai có thể được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau nhưng đỉnh cao của nhân từ chính là sự tha thứ cho kẻ thù của mình.
• 勇 (Yu – Can đảm): Các samurai luôn là những con người can đảm nhất và coi cái chết rất nhẹ nhàng. Họ luôn quan niệm rằng “một cái chết có ý nghĩa, hơn là một cuộc sống vô nghĩa”. Chính sự can đảm này nên samurai được nhiều người liên tưởng đến hình ảnh rực rỡ nhưng ngắn ngủi của hoa anh đào .
• 礼 (Ray – Tôn trọng): Các samurai luôn có tâm niệm “sự lịch sự cao nhất chính là tôn trọng”. Chính vì thế, các samurai luôn thể hiện sự tôn trọng với mọi người kể cả kẻ thù của mình.
• 誠 (Makoto – Sự chân thành): Sự chân thành xuất phát từ nội tâm, những người samurai luôn là những con người chân thành nhất. Mỗi một lời nói của samurai giống như một lời hứa, đã nói thì nhất định sẽ thực hiện được.
• 名誉 (Meyё – Danh dự): “Mất danh dự giống như một vết sẹo trên cây mà theo thời gian, thay vì giúp cây phát triển lại làm cho nó còi cọc hơn”. Với các Samurai, danh dự được đặt lên trên hết và không ai có quyền phán xét một samurai trừ chính bản thân họ. Vì thế, khi danh dự bị tổn hại, samurai phải lấy lại danh dự hoặc mổ bụng tự sát để bảo toàn danh dự.
• 忠義 (Chu gi – tận tâm): Tận tâm là một nguyên tắc không thể thiếu của một samurai Nhật Bản. Khi các samurai đã nhận định một chủ nhân thì nhất định sẽ tận tâm với người đó cho đến chết. Sự tận tâm của samurai còn được hiểu là sự trung thành.

Vũ khí của Samurai

Nếu so sánh với các ninja thì samurai sử dụng ít loại vũ khí hơn nhưng vũ khí của samurai cũng rất đa dạng từ các loại kiếm, cung, đoản kiếm.

Dù vậy, vẫn có một số loại vũ khí rất đặc trưng của Samurai:

• Katana: Đây là thanh kiếm rất đặc trưng của một samurai Nhật Bản. Katana có chiều dài khoảng 60cm được làm hơi cong và chỉ có một lưỡi. Chuôi của Katana được thiết kế khá dài đủ để có thể cầm cả hai tay một cách thoải mái. Katana là vũ khí được dùng làm vũ khí chính khi các samurai chiến đấu.
• Tanto: Đây là đoản kiếm ngắn dùng để phụ trợ khi chiến đấu và cũng dùng khi các samurai mổ bụng tự sát.
• Wakizashi: Đây được coi là thanh kiếm danh dự của samurai Nhật Bản. Thanh kiếm này thường không dùng trong chiến đấu mà dùng trong những mục đích khác như chặt đầu kẻ thù bại trận.
• Odachi: Đây là một loại trường kiếm thường được các samurai dùng khi cưỡi ngựa chiến đấu trên chiến trường. Odachi có chiều dài từ 90 – 178 cm nên thuận lợi để tấn công tầm xa khi cưỡi ngựa.
• Yumi: Ngoài kiếm thì các samurai còn sử dụng cả cung nữa. Những bộ cung tên được các samurai dùng gọi là Yumi.
• Aikuchi: Đây là một loại đoản kiếm nhỏ hay gọi là dao găm cũng được. Thường Aikuchi không phải là vũ khí để chiến đấu mà được các samurai nữ trang bị trên người dùng để tự sát khi muốn bảo toàn danh tiết hay danh dự.

Áo giáp của Samurai

Các Samurai nổi bật với áo giáp và mũ giáp đặc trưng. Trong thời kì đầu samurai sử dụng áo giáp dạng phẳng, nhưng sau là giáp tấm. Giáp tấm (lamellar) là loại giáp được làm bằng cách kết các miếng kim loại thành các đĩa nhỏ rồi phủ sơn mài lên để chống thấm nước. Cuối cùng những tấm nhỏ này được kết lại bằng dây da thuộc, tấm này hơi chồng lên tấm kia.

Ban đầu có hai loại giáp dạng này:

• Yoroi: áo giáp trang bị cho các kị binh samurai, rất nặng với mũ sắt và bảo vệ vai.
• Do-Maru trang bị cho lính bộ binh nên có trọng lượng nhẹ hơn.

Về sau, khi giao chiến chủ yếu là giáp lá cà thì giáp do-maru được samurai sử dụng nhiều hơn. Các nhà sản xuất vũ khí đã cải tiến bộ giáp do-maru gồm có mũ giáp, bảo vệ vai và ống chân.

Mũ giáp hay Kabuto trong tiếng nhật, được làm bằng cách gắn các tấm kim loại với nhau. Kabuto được thiết kế rất cầu kì, các mối ghép được tán đinh theo hình rặng núi. Các samurai đẳng cấp cao còn gắn cả biểu tượng gia tộc và các vật trang trí cầu kì khác lên mũ giáp của họ.

Một số kabuto còn bao gồm mặt nạ kim loại mang gương mặt ma quỷ, với râu ria làm từ lông bờm ngựa. Trong thời bình, kabuto phát triển rất phức tạp, và ngày nay được coi là tác phẩm nghệ thuật ở Nhật Bản.

Sự thật về Samurai trong thực tế

Phần lớn samurai (trong thời kỳ Edo) gắn liền với quy tắc danh dự gọi là võ sĩ đạo (武士道), và luôn là những người làm gương cho cấp dưới. Một phần đáng chú ý của quy tắc võ sĩ đạo là luật tự mổ bụng (切腹) hay còn gọi là harakiri, cho phép một samurai bị hạ nhục phục hồi danh dự cho mình bằng cái chết, nơi samurai vẫn còn chịu ơn nguyên tắc Võ sĩ đạo. Tuy nhiên, quy tắc Võ sĩ đạo được viết ra trong thời bình và đã không phản ánh trung thực tính chất chiến binh của một samurai. Trong khi vẫn tồn tại những cách hành xử của samurai mang tính chất huyền thoại, những nghiên cứu về Võ gậy Nhật Bản và Võ đạo Nhật Bản đã cho thấy trên chiến trường, samurai cũng là những chiến binh như bao chiến binh khác.

Mặc dù được gắn với quy tắc Võ sĩ đạo, trên thực tế, samurai vẫn có những người không trung thành và phản bội (như Akechi Mitsuhide), hèn nhát, dũng cảm, hoặc quá trung thành (như Kusunoki Masashige). Samurai thường trung thành đối với cấp trên trực tiếp của họ, những người sẽ gắn liền lòng trung thành với những lãnh chúa cao hơn. Sự trung thành với lãnh chúa cao hơn thường thay đổi; ví dụ như, những lãnh chúa cấp cao dưới quyền Toyotomi Hideyoshi được phục vụ bởi những samurai trung thành, nhưng một số lãnh chúa phong kiến có thể chuyển sự ủng hộ qua Tokugawa, mang theo những samurai trung thành với họ. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp samurai sẽ bất trung với lãnh chúa hoặc đại lãnh chúa, khi lòng trung thành đối với Thiên Hoàng cao cả hơn.

Một khả năng huyền thoại của samurai là Song đấu Tâm lý (Duel of Wills), một kỹ thuật tâm lý để kiểm tra sức mạnh tinh thần của kẻ địch mà không phải đánh nhau. Hai người tham chiến (phải cùng là samurai, hoặc ở đẳng cấp ngang nhau) nhìn chằm vào nhau, không chớp mắt trong yên lặng, không cử động cơ thể, cho đến khi một trong hai phải thất bại (mặc dù cũng có những câu chuyện – tuy hiếm – khi cả hai cùng thất bại một lúc).

Câu hỏi thường gặp

Một số những thông tin về chủ đề Samurai mà được nhiều người quan tâm như:

Tầng lớp Samurai là ai?

Về cơ bản samurai thuộc tầng lớp quý tộc, cấp bậc của samurai bao gồm thượng sĩ và hạ sĩ. Thượng sĩ (samurai cấp trên) là những quý tộc giữ các chức vụ như tướng, chư hầu phong kiến,… Còn hạ sĩ (samurai hạ đẳng) là hậu duệ của tầng lớp quý tộc suy tàn, thu nhập không nhiều.

Họ phục vụ các Daimyo (lãnh chúa phong kiến và hưởng bổng lộc bằng việc huấn luyện, chỉ huy các đội vũ trang. Sau một thời gian dài không có chiến tranh, vị thế của Samurai bị đe dọa, dẫn đến sự thất thường về lương bổng, đời sống gặp nhiều khó khăn.

Tinh thần samurai Nhật Bản là gì?

Ngày này, samurai mặc dù không còn tồn tại nhưng tinh thần samurai vẫn luôn được người Nhật bản học tập và làm theo. Chính vì thế hiệu quả công việc và tinh thần kỷ luật luôn được bạn bè các nước đánh giá cao. Trong 7 nguyên tắc đã kể trên thì người Nhật đã chọn ra cho mình 4 nguyên tắc đạo đức trong làm việc: tôn trọng, chân thành, tận tâm và danh dự.

Những bộ phim về samurai mà bạn có thể thưởng thức?

Những bộ phim samurai ý nghĩa, mang hình tượng mạnh mẽ, trung thực, coi trọng danh dự đã được các nhà làm phim khai thác như Seven Samurai 1954, The last Samurai 2003, Rurouni Kenshi ,… hay gần đây nhất là Black of the Immortal 2017.

Vị samurai cuối cùng của Nhật Bản là ai?

Đó là Saigo Takamori, sinh ra trong một gia đình 7 người con, kinh tế chỉ đủ sống qua ngày ở Satsuma. Với đức tính của một võ sĩ đạo chân chính, Saigo Takamori đã trở thành Samurai vĩ đại, đạt được nhiều chiến công trong công cuộc thành lập triều đình Minh Trị.

Trên đây là thông tin về Samurai là gì mà Du học Aloha đã tổng hợp và gửi tới các bạn. Hy vọng qua nội dung trên thì bạn đọc sẽ hiểu hơn về một trong những biểu tượng của văn hóa Nhật Bản.